Quan hệ dòng họ

Tính đến nay, những dòng họ người Kinh ở Quảng Trị thường đã trải qua trên dưới 20 đời, riêng những dòng họ đến nhập cư sớm ở vùng đất thuộc châu Ma Linh/Minh Linh có trên dưới 30 – 40 đời. Đa số các dòng họ, đặc biệt là các dòng họ khai canh, khai khẩn ở Quảng Trị đều có nguồn gốc từ phía bắc di cư vào đây lập nghiệp, phần lớn có xuất xứ từ vùng Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, một số ít đến từ vùng châu thổ sông Hồng. Trước đây, đồng bào dân tộc Vân Kiều, Pa Cô sống ven các triền núi của dãy Trường Sơn ở các huyện Hướng Hoá, Đakrông chỉ có tên mà không có họ, không có kiểu quan hệ và tổ chức dòng họ như người Kinh. Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, đồng bào tự nguyện lấy họ Hồ của Chủ tịch Hồ Chí Minh làm họ của mình.

Nhiều dòng họ ở Quảng Trị có những truyền thống tốt đẹp đã được lưu danh trong sử sách như họ Hoàng làng Bích Khê, họ Nguyễn Tăng ở Hải Lăng, họ Lê Cảnh ở Bích La, họ Nguyễn Đức ở An Thư, họ Nguyễn Hữu ở Triệu Phong,...

Trong đời sống người Kinh ở Quảng Trị, quan hệ dòng họ rất được chú trọng.

Quan hệ dòng họ được thể hiện rõ qua cách tổ chức dòng họ. Tuỳ theo số thế hệ và quy mô mà dòng họ được tổ chức thành nhiều cấp như phái, chi, nhánh. Mỗi họ, phái, chi,... thường có trưởng họ, trưởng phái, trưởng chi – là những người đứng đầu họ, phái, chi; đại diện, quản lí và quyết định các công việc chung của dòng họ.

Quan hệ dòng họ thể hiện ở phương thức tính họ của người Kinh: tính họ theo dòng cha/họ nội. Họ nội bao gồm tất cả con trai, con gái chưa lập gia đình (hoặc không lập gia đình), những người con dâu trong họ. Những thành viên này được tập hợp và ràng buộc bởi quan hệ huyết thống, hôn nhân, kinh tế và tâm linh. Trong dòng họ, người con trai thường được đề cao và giữ vị trí quan trọng về kinh tế và tài sản.

Mỗi dòng họ thường có các hoạt động riêng, nhưng việc tổ chức giỗ chạp, tảo mộ và thờ cúng tổ tiên, gia tộc là các hoạt động quan trọng, thể hiện sâu sắc quan hệ dòng họ. Các ngày giỗ tổ của các dòng họ thường được tính theo âm lịch và thường chọn ngày mất của người cao nhất trong dòng họ để tổ chức. Ngoài ra, các dòng họ còn tổ chức nhiều công việc khác như: cử đại diện tham gia các công việc chung của các dòng họ khác trong làng khi được mời; lo việc tang ma, thăm hỏi người trong họ khi ốm đau hoặc gặp hoạn nạn, tổ chức sao chép bổ sung gia phả; xây dựng, chỉnh trang lăng mộ, lập quỹ khuyến học, khuyến tài,...

Mỗi dòng họ ở Quảng Trị thường có một nhà thờ riêng làm nơi thờ cúng, cất giữ gia phả, sắc phong, các đồ tế tự, họp bàn những việc quan trọng của dòng họ. Việc xây dựng và sửa chữa nhà thờ họ sẽ do ban điều hành dòng họ đứng ra tổ chức và thực hiện. Hằng năm, trai đinh của dòng họ có trách nhiệm và nghĩa vụ đóng góp một khoản quỹ đã được thống nhất. Việc họp họ, chi, phái được tổ chức tại nhà thờ chung. Ngày đầu năm mới, con cháu thường tập trung tại nhà thờ để thắp hương, tế lễ tưởng nhớ ông bà tổ tiên dòng họ rồi mới tiến hành du xuân. Gia phả ghi chép rõ ràng tên tuổi, ngày giỗ, vị trí mộ phần, thân thế của từng thành viên qua từng đời. Sắc phong là văn bản của triều đình phong kiến ban tặng cho các thành viên trong dòng tộc đã có công với làng với nước.

(Nguồn: Tài liệu Giáo dục địa phương tỉnh Quảng trị - Lớp 8)