8. Sự tích Trào Trào Phu Nhân

Khi Nguyễn Hoàng rời Bắc vào đông đinh ở đất Ái Tử ( nay thuộc xã Triệu Ái, Triệu Phong ), tưởng họ Mạc là Lập Bạo hay tổ chức nhiều cuộc lấn chiếm. Lập Bạo cũng là một dũng tưởng nên hai bên đánh nhau nhiều lần mà chưa phân thắng bại, họ bèn hoãn binh tìm kiếm kế mới. Một đêm, chúa Nguyễn đang đóng binh bên bờ sông, nằm nghe dưới sông có tiếng “ trào trào “. Chúa lấy làm lạ ra xem thì thấy sóng gió rất hãi hùng. Nhân đó chúa quỳ xuống khấn nguyện rằng: “ Thần sông linh thiêng thì cố giúp ta trừ giặc, ta đang bí nước “. Đêm hôm ấy, chúa nằm mộng thấy một người đàn bà sắc đẹp lộng lẫy, dáng dấp uyển chuyển nhẹ nhàng, đi lại gần chúa và bảo rằng : “ Nhà người hãy dùng mỹ kế mới thắng được giặc “. Thức dậy, chúa vui mừng vì được điềm lành. Bổng nàng hầu Ngô Thị mang nước vào cho chúa, nàng cũng xinh đẹp khác thường, chúa liền sai Ngô Thị dùng mỹ nhân kế để giết Lập Bạo.

Về phần Lập Bạo, sau khi thấy chúa Nguyễn không làm được gì mình, y dương đương tự đắc, mặc cho binh lính canh gác, còn y suốt ngày say sưa rượu chè, hát xướng. Đang ngất ngưỡng với chén rượu, Lập Bạo thấy nàng Ngô Thị sắc nước hương trời mang lễ vật và thư giảng hòa của chúa Nguyễn vào xin yết kiến. Lập Bạo vối là người hiếu sắc, thấy Ngô Thị liếc mắt đưa tình, cử chỉ nào của nàng cũng duyên dáng, đáng yêu, Lập Bạo như bị mê hoặc không biết gì nữa, y đồng ý để hai bên giảng hòa trong một thời gian. Xong việc, Ngô Thị xin cáo lui, càng đi đôi mắt Ngô Thị càng không rời Lập Bạo. Nàng cứ liếc mắt đưa tình ra chiều lơi lả. Lập Bạo không giữ được mình nên cũng vội vàng xỏ giép đi theo. Lập Bạo cứ lẽo đẻo đi theo nàng nhưng hau người cứ phải cách nhau một quảng. Lập Bảo không tài nào bắt kịp Ngô Thị. Cứ thế, Ngô Thị đã dẫn Lập Bảo đến chỗ phục binh của chúa Nguyễn. Một phát súng lệnh nổ, quân mai phục tràn ra. Lập Bạo biết mắc mưu bèn lap nhanh xuống nước nhưng y lặn đến đâu thì trên mặt nước có con chim chài cá kêu vang bay đến đó. Quân chúa Nguyễn nhờ vật mà theo dọc được đường bơi của Lập Bạo. Lập Bạo lặn mãi cho đến làng Vĩnh Trùnh cuối dòng sông Vĩnh Định mới tắt thở nổi lên, quan quân giết được Lập Bạo và đám quân của y cũng tan tành.

Để tưởng nhớ ơn sâu của thủy thần giúp đỡ, chúa Nguyễn đã lập đền thờ ngay làng Ái Tử và phòng là Trảo Trảo Linh Tôn Phổ Trạch Tướng Hựu Phu Nhân. Năm Minh Mạng thứ 5 gia tặng là Nhu Hòa Đoan ý chiêu Linh Trợ Thuận Trai Thục Trung Đầu Thần. Từ đó miếu Trảo Trảo rất linh ứng, được nhân dân lo hương lửa hằng năm. Năm Thiệu Trị thứ hai ( 1842 ) trên đường ra Bắc nhà vua ghé thăm miếu, nhà thơ khắc vào bia đá để lưu dữ sự tích

(Nguồn: "Văn học dân gian Quảng Trị"- Tập 1 - Sở văn hóa; Thông tin thể thao; Thư viện Quảng trị 1922)