5. Sự tích Miếu Quán

Tại làng Đồng Bào xã Triệu Sơn có vết tích của một ngôi miếu nhỏ, tục gọi là miếu Quán. Miếu ất nằm trên nền cũ của một quán ăn ngay bên chợ. Chợ ấy nay cũng không còn nữa.

  Truyền thuyết về miếu Quán như sau:

Ngày ấy ở xã Triệu Sơn có bà cụ bán quán phúc hậu, góa chồng từ trẻ. Mua bán, hễ ai thiếu tiền, bà vẫn vui lòng cho chịu nợ. Dẫu vậy, cũng chưa có ai quỵt nợ bà bao giờ. Hôm ấy, có ông quan ở làng bên sang chơi. Quan là người giàu có trong vùng, ruộng đất bát ngát, không sao nhớ hết. Thấy cảnh vui vui, quan ghé vào quán nghỉ ngơi. Ban đầu gọi một ít qùa để ăn, sau thấy ngon miệng nên quan cứ gọi mãi đến no căng mới đứng dậy. Rủi thay tiền mang theo không đủ, quan ông xin khất nợ. Bẵng đi một thời gian khá lâu, món nợ bị lãng quên. Lãi mẹ đẻ ra lãi con, chồng chất ngày một lớn, đến khi nhớ ra thì quan ông không lấy đâu ra tiền mà trả. Cực chặng đã, quan đành tính chuyện cắt đất để trả nợ. Nhưng tính lại, tiếc của, quan mới nghĩ ra một kế bèn bảo: 

- Chẳng qua nợ mà phải trả. Nay không đủ tiền, vậy xin cắt đất để trả nợ. Nói rồi lại chỉ vào tảng đá, ước chừng một người trai trẻ vác nặng mà tiếp - Mụ vác tảng đá này, đi về phía đất tôi. Lúc nào mệt thả xuống thì lấy đó làm mốc mà cắt. 

Giao kèo xong, sáng hôm sau, trước sự chứng kiến của các chức sắc trong làng, bà lão khệ nệ ôm hòn đá trước bụng, lần đi từng bước. Chẳng may, hòn đá vừa to vừa nặng cọ xát vào lưng bà làm váy bật tung ra. Hoảng quá, bà lão thả đá để giơ tay giữ lấy váy. Dù rằng quãng đường đi chưa được bao nhiêu, nhưng theo giao kèo, quan thượng vẫn cắt đất ngang đấy để giao cho bà. 

Sau khi qua đời, nhớ ơn bà lão đã có công nới thêm đất, làng Đồng Bào lập miếu thờ. Lâu dần chẳng ai nhớ tên bà lão mà chỉ gọi là Mụ Quán. Vì thế mà gọi luôn cả miếu ấy là miếu Quán.

(Nguồn: "Văn học dân gian Quảng Trị"- Tập 1 - Sở văn hóa; Thông tin thể thao; Thư viện Quảng trị 1922)