7. Ông Dời, ông Cụt

Thuở ấy, ở vùng Triệu Thượng có hai vợ chồng già mà không có con. Một hôm đang làm vườn trời bỗng nổi mây mưa sấm chớp. Đêm ấy bà nằm mơ thấy một vầng trăng sa vào bụng, ít lâu sau bà biết là có thai. Hai vợ chồng mừng lắm, cho là trời ban phước lành. Chẳng bao lâu bà cụ sinh ra hai quả trứng. Ông lão sợ quá cho là điềm gỡ, bèn bảo vợ vất sau hồ nước. Bà cụ không nỡ vứt đi mà đem giấu trong góc nhà. Một thời gian sau, hai quả trứng nở ra hai chú rắn con, hiểu được tiếng người. Ngày ngày đôi rắn quắn quít bên đôi vợ chồng già. Chuyện mấy chốc loang ra cả làng. Nhưng lạ thay, từ khi làng có chuyện lạ ấy mọi người đều làm ăn phát đạt. Dân làng bảo nhau: “ấy là ngài về làm phước cho dân làng”.

Một ngày kia ông lão ra vườn, như thường lệ rắn quấn quít đi theo. Chẳng may một nhát cuốc chắn xuống làm đứt bẵng đi một mẫu đuôi của chú rắn. Đếm ấy hai chú rủ nhau bỏ nhà ra đi, mấy hôm sau vẫn không thấy về. Hai vợ chồng ông bà lão biết là chúng chẳng bao giờ về nữa. Buồn rầu, hai người lâm bệnh rồi thay nhau qua đời. Từ đấy, dân làng làm ăn sa sút, trẻ con trong làng lại đổ ra ốm đau la liệt, không thuốc gì cứu chữa được. Cả làng mới bàn tính nhau đi tìm các ngài về. Thế là đoàn người do các người già cả dẫn đầu khăn gói lên đường. Đi đến đâu cũng dò thăm tin tức, Ngày này qua ngày khác, dần dà đoàn kéo nhau ra tận Sen Bụt. Dân trong vùng kể cho họ nghe rằng, gần đây nhờ ân đức của hai con răn ấy mà cuộc sống trở nên khấm khá. Nay các ngài bỏ đi, dân làng lập miếu thờ. Không có cách gì khác, đoàn người mới bàn tính với nhau cưới bài vị để thờ. Ngay đêm ấy, bài vị được lặng lẽ mang đi. Đoàn người đến Minh Linh thì nổi trống kèn linh đình để làm đám rước. Ai ngờ dân Sen Bụt biết được vội đổi theo cướp lại mất.

Lại nói, hai chú rắn từ khi bỏ nhà ra đi, khi thì biến thành người, khi thì biến thành rắn, đi đến đâu ban phúc cho thiên hạ đến đó. Lần ấy, cảm thấy nhờ nhà, hai vị rủ nhau về thắm quê. Thấy một con đò xuôi hướng Nam. Họ biến thành người r vẫy tay xin đi nhờ. Lão Ngư nhìn vào khoang thì thấy hai chàng trai hiện nguyên hình là hai con mãng xà lớn. Lão run sợ khua chèo lộp bộp. Thấy động, hai chú rắn hiện lại hình người. Lão ngư ấy mới biết là thần linh đội lốt. Thuyền đến sống Thạch Hãn, hai người bèn nói: “Ta đi nhờ, không có tiền trả nhưng cảm lòng tốt của lão, xin được trả bằng cá”. Chẳng mấy chốc, tự dưng mưa trút xuống xối xả, mấy đen kéo đến mịt mù. Cá nổi đầy khúc sông. Hai bên bờ, người thúng kẻ nơm kéo nhau ra xúc lấy xúc để nhưng vẫn không sao xúc xuể.

Từ đấy, cứ vào dịp này, mỗi lần mưa đổ xuống thì cá nổi đầy sông. Các cụ liền bảo: “Ngài về phù trợ đấy”. Để nhớ ân đức hai vị, dân làng xây dựng một ngôi nhà miếu thờ hai ngài, gọi là ông Dời, ông Cụt. Dân làng Nhan Biêu, xã Triệu Thượng trước khịa vẫn có tục kiêng gọi “dài”, “ngắn” mà gọi là “dời’, “cụt”. Miếu ấy ban đầu được xây như nhà ở, về sau theo điềm báo của hai ngài mà xây lại như hang rắn.

(Nguồn: "Văn học dân gian Quảng Trị"- Tập 1 - Sở văn hóa; Thông tin thể thao; Thư viện Quảng trị 1922)